همه داستان‌های مربوط به نام‌گذاری بند امیر و دریاچه‌های آن، با تفاوت در جزییات، به شخص امیرالمؤمنین برمی‌گردد و اینکه این امام، سدها را با معجزه خود و بخاطر جلوگیری از سیلاب ویرانگر رود، ساخته است.
اولین حکایت، چگونگی ساختن سدهای پی در پی در مقابل سیل توسط امام علی(ع) را بیان می‌کند. حضرت علی اولین سد را با شکافتن کوه توسط شمشیرش که به ذوالفقار معروف بوده، ایجاد کرده، سپس با سرازیرشدن سیل از این بند، بند بعدی را با انبوهی از گیاه پودنه (پونه) درست کرد. امیرالمؤمنین بند سوم را با تبدیل پنیرهای زنان محلی به سنگ، ساخت ولی نتوانست جلوی سیل را بگیرد. سپس امام نگاهی غضبناک به سنگ‌های بستر رود کرده و آنها از هیبت وی کنده شده و بند هیبت برپا گردید و سرانجام آخرین سد توسط غلامان و به فرمان علی ابن ابیطالب جلوی سیل را گرفت.
حکایت دیگر مربوط به شاه بربر، سلطان بامیان و مناطق اطراف است که نتوانست حتی با بکارگیری غلامان بسیار، سدی بسازد و جلوی سیل ویرانگر را بگیرد. در همان زمان، مرد فقیری از منطقه بربر، در مدینه از حضرت علی، درخواست کمک کرد. امام پیشنهاد نمود که آن مرد وی را به عنوان برده بفروشد و پولش را بگیرد. او امام را به منطقه بربر برده و خریدن وی را به شاه بربر پیشنهاد کرد. شاه بربر شرط کرد که در مقابل دادن طلای بسیار به او و خریدن امام، باید امیرالمؤمنین بر دریا (رود) سدی بسازد. حضرت علی شرط را قبول کرده و با ذوالفقار تکه بزرگی از کوه را کنده و بند ذوالفقار را ساخت. سپس امام علی پنج سد دیگر را با پنج انگشت خود بنا کرد تا هم باعث کنترل سیل گردد و هم از آب آن برای آبیاری و گردش آسیاب‌ها استفاده شود.
الکساندر برنیس اولین بار در ۱۲۱۷ش (۱۸۳۸م) داستان‌های مرتبط با دریاچه‌ها را ثبت نمود. او حکایت‌ها را از زبان فردی انگلیسی به نام لیچ نوشته است. لیچ در گزارش خود آورده بود که بند امیر در زمان یک پادشاه افسانه‌ای هندو بنام بربر ساخته شده‌اند.
جاذبه گردشگری بند امیر از ۱۳۲۹ش (۱۹۵۰م) توریست‌های بسیاری را به خود جلب کرده است. نام این دریاچه‌ها گرچه در ۱۳۳۹ش (۱۹۶۰م) در سطح بین‌المللی بازتاب پیدا کرد؛ اما تا سال ۱۳۸۸ش (۲۰۰۹م) طول کشید که این منطقه به پارک ملی تبدیل شد. بند امیر اولین و تنها پارک ملی افغانستان است که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است. مساحت این پارک حدود ۴۱هزار هکتار است.
سرچشمه دریاچه‌های بند امیر از شرق آن در یکه‌اولنگ و توسط چشمه‌ها و پیوستن چند رود کوچک تامین می‌شود. بندها یا سدهای طبیعی، در چند نقطه، باعث تجمع آب و تشکیل دریاچه‌ها شده است. در پارک ملی بند امیر، جانوران و پرندگان مختلفی زندگی می‌کند.
زمین‌شناسی
بند امیر در بستری از سنگ آهک و گِل رُس کرتاسه‌ای واقع است. بندها از تراورتن تشکیل شده که در فاصله بین مراحل دوره چهارم یخبندان زمین بوجود آمده‌اند.
آب
بند امیر سرچشمه رودخانه بلخاب است و بسیاری از مناطق شمال افغانستان از جمله ولایت بلخ را آبیاری می‌کند. رنگ آب آن بصورت آبی و لاجوردی است.
